عبدالعلی مزاری (۱۳۲۶ – ۱۳۷۳ش) یکی از معروف ترین شخصیت های سیاسی و جهادی افغانستان و مؤسس حزب وحدت اسلامی است. چهره ای که محبوب ترین رهبر در بین هزاره های افغانستان است. او در تاریخ 22 حوت 1373 به دست ط-البان اسیر شد و جان خود را از دست داد.
محمداشرف غنی ، رئیس جمهور پیشین افغانستان، در سال 1394 رسماً به عبدالعلی مزاری لقب «شهید وحدت ملی افغانستان» را اعطا کرد.
زندگی و تحصیل
عبدالعلی مزاری در سال 1326 در ولسوالی چهارکنت در ولایت بلخ به دنیا آمد. کودکی او همزمان با پادشاهی محمدظاهر شاه بود. او در دوران کودکی شاهد قیام های بزرگی همچون قیام ابراهیم خان شهرستانی معروف به گاوسوار و قیام علامه بلخی بود.
مزاری در ولایت های کابل، خوست و پکتیا به سربازی رفت و هم زمان به تحصیل خود ادامه داد. بعد از پایان دوره سربازی به بلخ بازگشت و مشغول تحصیل در مدرسه شیخ سلطان شد. و در سال 1351 بعد از سفر کوتاهی به عراق وارد ایران شد و به عنوان طلبه در حوزه علمیه قم مشغول تحصیل شد.
همزمان با شروع تحصیل او در قم، به انقلاب اسلامی ایران پیوست و به انتشار و پخش کتاب و اعلامیه های انقلابی پرداخت. او به سفر حج رفت و موقع بازگشت در مرز ایران به جرم همراه داشتن کتاب و اعلامیه های انقلابی بازداشت و به 4 ماه حبس محکوم شد. بعد از آزادی از ایران اخراج و به کشورش بازگشت.
فعالیت های سیاسی
حزب حسینی
مزاری فعالیت های سیاسی خود را با حزب حسینی در سال 1353 آغاز کرد و مبانی فکری او در این حزب شکل گرفت .
سازمان نصر افغانستان
سازمان نصر افغانستان از ائتلاف سه گروه روحانیت نوین، گروه مستضعفین و حزب حسینی تشکیل شد و در حمل ۱۳۵۸ اعلام موجودیت کرد. دفتر این سازمان در ایران بود. سازمان نصر به صورت شورایی رهبری می شد که متشکل بود از تعدادی از روحانیون شیعه کابل و نجف و قم. عبدالعلی مزاری نیز یکی از اعضای شورای رهبری این سازمان بود.
عبدالعلی مزاری که در ماه ثور 1357 شمسی بعد از کودتای کمونیست ها از افغانستان خارج شده بود، یک سال بعد به افغانستان برگشت و در پی شدت گرفتن جنبش های مردم بر علیه کمونیست ها و ارتش شوروی به سازماندهی مبارزه بر ضد نیروهای دولتی پرداخت. از این زمان تا سال 1365 چندین بار به ایران رفت و آمد داشت و امکانات و تسلیحات را از این کشور تأمین می کرد.
حزب وحدت اسلامی افغانستان
مزاری بعد از اینکه در سازمان نصر صاحب قدرت و نفوذ شد در سال 1365 به افغانستان بازگشت و به عنوان یکی از مهمترین رهبران سازمان تلاش های گسترده و قابل توجهی برای اتحاد گروه های شیعه به کار گرفت. و به تدریج با اتحاد چند گروه شیعی حزب وحدت اسلامی افغانستان شکل گرفت. این حزب با رهبری عبدالعلی مزاری به مهم ترین و بزرگترین حزب شیعه افغانستان تبدیل شد.
حکومت مجاهدین و حضور در کابل
بعد از سقوط دولت نجیب الله در سال 1371 مجاهدین وارد کابل شدند. در این زمان حزب وحدت اسلامی و عبدالعلی مزاری نیز به کابل رفته و در مناطق شیعه نشین همچون چنداول، افشار، دشت برچی، کارته سخی و کارته سه و چهار مستقر شدند.
در ابتدا حزب وحدت به عنوان یکی از اعضای اصلی در دولت مجاهدین به رهبری ربانی روابط نزدیک و دوستانه ای داشت. اما بعد از اینکه دولت توافق نامه ها و واگذاری سهم شیعیان هزاره در دولت را نادیده گرفته و به آن پایبند نماندند، عبدالعلی مزاری به عنوان رهبر حزب وحدت تصمیم گرفت از دولت جدا شود.
به تدریج اختلافات شدیدی میان گروه ها شکل گرفت و در نهایت فاجعه عظیمی در محله افشار در غرب کابل در 22 دلو 1371 رخ داد و صدها تن از مردم هزاره و شیعه ساکن در این محله در طی حملات دولت قتل عام شدند.
پیدایش گروه ط-البان و ترور مزاری
در حالی که درگیری و تنش میان گروه های مجاهدین در کابل شدت می گرفت، از سمت جنوب گروه ط-البان به سمت کابل پیشروی کرد. عبدالعلی مزاری به دلایلی که هنوز به اثبات نرسیده با گروه ط-البان موافقت نامه ای را امضا کرد.
طبق این توافق، حزب وحدت می بایست مواضع و سلاح های خود را تسلیم ط-البان کرده و در مقابل نیروهای ط-البان نیز به عنوان نیروی حائل در غرب کابل بین نیروهای دولت و حزب وحدت قرار می گرفت.
بعد از اینکه مزاری به تعهدش عمل کرد و نیروهای حزب وحدت خلع سلاح شد و مواضع آن به تصرف ط-البان درآمد، این گروه مزاری و تعدادی از همراهانش را در حالی که برای مذاکره به منطقه چهارآسیاب رفته بود، دستگیر کرده و به قندهار بردند.
بالاخره در تاریخ 22 حوت 1373 او و یارانش به دست نیروهای ط-البان داخل هلی کوپتر در طی یک درگیری جان خود را از دست دادند. اما در این مورد برخی منابع اختلاف نظر دارند و بنا به نظر پزشکی قانونی مزارشریف اعلام شد که آنها بر اثر شکنجه و اسلحه سرد کشته شدند.
پیکر مزاری و همراهانش پس از تشییع با حضور هزاران نفر در شهر مزارشریف به خاک سپرده شد. مقبره ای برای مزاری در نزدیکی زیارت سخی ساخته شده که از آن زمان تاکنون چندین بار به دست ط-البان و داعش تخریب شده است.
